درمان آنوریسم آئورت

شریان آئورت به عنوان شاهرگ اصلی بدن، خون را از قلب خارج کرده و به سایر اعضای بدن می‌رساند. آئورت به دلیل تحمل فشار و استرس طولانی مدت در طول زندگی، می‌تواند دچار بیماری‌ها و اختلالاتی بشود که یکی از آن‌ها آنوریسم آئورت (Aortic Aneurysm)است.

آنوریسم آئورت چیست؟

آنوریسم به معنی گشاد شدن رگ است. هر رگی در بدن انسان قطر مشخصی دارد که اگر قطر رگ به کمتر از حد استاندارد کاهش یابد، موجب کاهش جریان خون در رگ خواهد شد. همچنین افزایش قطر و سایز رگ باعث می‌شود تا هم جریان خون داخل رگ سرعت کمتری داشته باشد و هم اینکه اگر گشادی رگ از یک حدی بیشتر شود، به دلیل فشارخون بالای داخل رگ، خطر پاره شدن رگ وجود دارد.

از نظر علمی زمانی که قطر قسمتی از رگ یا تمام رگ از ۱٫۵ برابر نرمال بیشتر شود، به آن آنوریسم گفته می‌شود. این بیماری اگرچه شیوع کمی در جامعه دارد ولی به دلیل خطرات بالای مرگ و میر و عوارض وخیمی که دارد، حائز اهمیت است.

علل ایجاد آنوریسم آئورت

افزایش سن: مهم‌ترین عامل ایجاد آنوریسم آئورت افزایش سن است. با افزایش سن، دیواره آئورت انعطاف و نرمی خود را از دست می‌دهد. علت این موضوع افزایش تخریب و کاهش تولید رشته‌های الاستین و کلاژن در دیواره آئورت است که این موضوع باعث می‌شود تا با وارد آمدن فشارخون به دیواره آئورت، فشار داخل دیواره به شدت افزایش پیدا کند و باعث بیرون زدگی آئورت و ایجاد آنوریسم بشود.

مصرف سیگار: سیگار و دخانیات یکی از عوامل مهم ایجاد آنوریسم هستند. نیکوتین و دود حاصل از سیگار باعث تخریب و شل شدن دیواره عروق و آئورت می‌شود و می‌تواند زمینه ساز ایجاد آنوریسم باشد.

فشارخون بالا: به‌ویژه اگر درمان نشود و بدون کنترل باقی بماند، می‌تواند انواع آنوریسم‌ها را در تقریباً تمامی عروق بدن ایجاد نماید. درمان فشارخون بالا هم می‌تواند جلوی ایجاد آنوریسم را بگیرد و هم اینکه مانع بروز عوارض و پاره شدن آئورت شود.

بیماری‌های ژنتیکی: مارفان، سندرم اهلرز-دانلوس، دریچه آئورت دو لتی و بیماری‌های کروموزومی مانند سندرم ترنر هم می‌توانند در سیر بیماری به تشکیل آنوریسم و پارگی آئورت منجر شوند.

سابقه فامیلی: وجود بیماری‌های مشابه در افراد درجه اول و دوم فامیل، احتمال ابتلای فرد به بیماری‌های مشابه آئورت را افزایش می‌دهد. در مورد بیماری‌های آئورت، تعداد زیادی از ژن‌ها شناسایی شده‌اند که می‌توانند به‌صورت ژنتیکی منتقل بشوند و در کنار این، بسیاری از ژن‌ها هم هنوز شناسایی نشده‌اند. به همین دلیل، ابتلای دو یا بیشتر از افراد فامیل باید شک به فامیلی و ژنتیکی بودن این بیماری را بیشتر کند.

علائم آنوریسم آئورت

شروع آنوریسم آئورت بسیار تدریجی و آهسته است و شاید در حالت معمول به چندین سال زمان نیاز باشد تا قسمتی از آئورت گشاد شده و به مرحله آنوریسم برسد. به همین دلیل، بسیاری از افراد با آنوریسم آئورت از بیماری خود مطلع نیستند و در بسیاری از موارد متأسفانه اولین علامت آنوریسم آئورت پاره شدن آن است که با علائم و مرگ و میر بالایی همراه است. به همین دلیل، برای تشخیص آنوریسم باید افراد مستعد این بیماری را با استفاده از سونوگرافی یا سی تی اسکن غربالگری کرد تا بیماری آنها قبل از ایجاد عوارض وخیم، شناسایی شود.

با این‌حال، در مواردی که آنوریسم قبل از پاره شدن به حد کافی بزرگ باشد، می‌تواند علائمی مانند فشار بر اعضای مجاور ایجاد نماید. در مورد آئورت قفسه سینه، به دلیل فشار بر روی راه‌های هوایی و مری، احتمال دارد شخص با تغییرات صدا، گرفتگی و خشونت حنجره، اختلال در بلع و گیر کردن غذا در مری مراجعه نماید.

در مورد آئورت ناحیه شکم، در برخی از افراد که لاغر باشند، می‌توان ضربان نبض آئورت را به‌راحتی از روی پوست شکم لمس کرد و حتی مشاهده نمود.

چه افرادی باید برای تشخیص آنوریسم آئورت غربالگری شوند؟

با توجه به بی علامت بودن آنوریسم آئورت و عواقب وخیم عدم تشخیص آن، لازم است افراد در معرض خطر این بیماری غربالگری شوند. یعنی با استفاده از سونوگرافی آئورت، اندازه آئورت آن‌ها مشخص شود تا با رسیدن به مرز خطر برای بروز عوارض، ترمیم شوند.

در حال حاضر این افراد لازم است تحت غربالگری برای تشخیص بزرگی شریان آئورت قرار بگیرند:

وجود هرگونه سابقه فامیلی و خانوادگی از نظر بروز آنوریسم آئورت

تمام افراد سیگاری بیشتر و مساوی ۶۵ سال – چه با ترک آن و چه با ادامه آن

اگر با تست‌های اولیه بزرگی آئورت مشخص شد، لازم است تست‌های تکمیلی با سی تی اسکن یا MRI انجام شود.

تشخیص قطعی بیماری و تعیین سایز آئورت با انجام سی تی آنژیوگرافی آئورت یا انجام تست MRI صورت می‌گیرد. اصولاً برای تشخیص اولیه، انجام سی تی اسکن بهتر است.

لازم است افراد با آئورت بزرگ شده، بسته به بیماری زمینه‌ای فرد و همچنین اندازه اولیه آئورت، به فواصل هر ۶، ۲، ۱ یا هر ۵ ماه سی تی اسکن شوند تا هم اندازه آئورت مشخص شود هم اینکه سرعت رشد بیماری مشخص شود. رشد سریع آنوریسم (به‌عنوان‌مثال بیشتر از ۵ میلی‌متر در سال یا بیشتر از ۳ میلی‌متر در ۶ ماه) یکی از دلایل مداخله و ترمیم آئورت است.

چه زمانی باید آنوریسم آئورت را درمان کرد؟

آنوریسم آئورت را قبل از اینکه رگ آئورت پاره بشود، باید ترمیم کرد. تعیین زمان ترمیم آئورت به مسایل متعددی مرتبط است و باید همه این موارد را در نظر گرفت.

قطر آئورت: سایز آئورت یکی از مهم‌ترین متغیرهاست. قطر بیشتر از ۴ سانتی‌متر را می‌توان آنوریسم مهم قلمداد کرد که احتیاج به تصویربرداری و پیگیری مکرر دارد. معمولاً در افراد بدون بیماری زمینه‌ای و بدون سابقه بیماری فامیلی، بهترین سایز ترمیم حدود ۵۰ تا ۵۵ میلی‌متر است. بالاتر از ۵۵ میلی‌متر احتمال عوارض آئورت به شدت و با سرعت زیادی افزایش پیدا خواهد کرد.

محل آنوریسم: اینکه آنوریسم در کجای آئورت تشکیل شده است، یکی از مؤلفه‌های مهم در تصمیم به درمان است. آنوریسم‌های آئورت صعودی بیشتر زمینه ژنتیکی و فامیلی دارند و با توجه به نزدیکی به قلب و میزان عوارض بیشتر، لازم است در سایزهای پایین‌تری درمان شوند. در مقابل آنوریسم‌های مربوط به آئورت شکمی، قابلیت تشخیص و درمان سریع‌تر و به نسبت راحت‌تری دارند.

بیماری زمینه‌ای: افرادی که بیماری ژنتیکی مرتبط با آنوریسم دارند مانند سندرم مارفان یا بیماری فامیلی، نسبت به بقیه زودتر دچار عارضه می‌شوند و درمان آن‌ها در سایزهای پایین‌تر آئورت باید صورت بگیرد.

عوامل دیگری مانند بیماری‌های زمینه‌ای، وجود علایم بیماری، قد افراد و بیماری‌های ژنتیکی هم در تصمیم به ترمیم آئورت نقش دارند. به‌صورت کلی لازم است بسته به موارد اشاره شده، آنوریسم‌های آئورت مابین ۴٫۵ تا ۵٫۵ سانتی‌متر ترمیم شوند.

درمان آنوریسم آئورت شکمی به چه شیوه‌ای انجام می‌شود؟

پزشک متخصص بعد از معاینه بیمار به روش فیزیکی و انجام تست‌هایی مانند اکو، نوار قلب، تست ورزش، عکس‌برداری و… به بررسی وضعیت آنوریسم آئورت شکمی می‌پردازد. بعد از بررسی وضعیت سرخرگ، از روش‌های مختلفی برای درمان آسیب‌دیدگی آنوریسم آئورت شکمی استفاده می‌کنند که مهم‌ترین آن‌ها عبارت هستند از:

جراحی اندوواسکولار آنوریسم یا (EVAR): اندوواسکولار آنوریسم نوعی جراحی به روش بسته است که معمولاً جراح برای انجام آن برشی را روی شکم ایجاد نمی‌کند. در واقع، جراح برای انجام این جراحی بعد از بیهوش کردن بیمار، برش بسیار کوچکی را روی کشاله ران ایجاد می‌کند. از طریق برش ایجاد شده روی کشاله ران، کاتتر را به کمک شریان‌ها به سمت آنوریسم آئورت هدایت می‌کنند. در این مرحله، لوله نسبتاً باریک و کوچکی به نام گرفت از طریق کاتتر به آنوریسم نزدیک می‌شود و درمان سرخرگ آئورت در این نقطه اتفاق می‌افتد.

جراحی باز آنوریسم آئورت شکمی: علاوه بر جراحی بسته، ممکن است وضعیت آنوریسم آئورت در بیمار به گونه‌ای باشد که پزشک متخصص توصیه کند برای درمان آنوریسم عمل جراحی باز انجام شود. بر خلاف جراحی EVAR، طی این جراحی، ابتدا برش نسبتاً بزرگی را روی شکم ایجاد می‌کنند تا بتوانند به آنوریسم دسترسی داشته باشند. بعد از پیدا کردن آنوریسم آئورت، نوعی شلنگ مصنوعی به نام گرفت را به بخش برآمده سرخرگ آئورت نزدیک می‌کنند و مشکل آنوریسم را به‌طور کامل رفع می‌کنند.

اهمیت درمان آنوریسم آئورت شکمی چیست؟

ممکن است این سؤال برای برخی از افراد ایجاد شود که چرا باید برای برطرف کردن آنوریسم آئورت شکمی اقدام کنیم؟

متأسفانه کسانی که از برآمدگی آئورت در ناحیه شکم رنج می‌برند، ممکن است در معرض خطرات متعددی مانند پارگی آنوریسم یا اختلال در سیستم جریان خون قرار بگیرند.

در برخی مواقع ممکن است پارگی آنوریسم آئورت به قدری شدید باشد که باعث خونریزی شود. به همین دلیل، بهتر است برای جلوگیری از رشد آنوریسم آئورت، بهبود سیستم جریان خون، کاهش علائم بیماری و جلوگیری از پاره شدن آنوریسم، هرچه سریع‌تر برای درمان آن به پزشک متخصص قلب و عروق مراجعه شود.